Czarny Bez ( Sambucus nigra )
Należy do rodziny Przewiertniowatych (Caprifoliaceae), rozpowszechniony w strefie umiarkowanej półkuli północnej, jest krzewem lub drzewem rosnącym dziko w Europie, Afryce Północnej i Azji Zachodniej, występuje również w Ameryce gdzie znany jest jako Elderberry.
Kwitnie w Czerwcu, jego białe kwiaty zebrane są w parasolowate podbaldachy, wydzielając, specyficzny niezbyt przyjemny zapach szczególnie ulubiony przez muchy.
Owoce dojrzewają w końcu Lipca.
Surowcem leczniczym są praktycznie wszystkie części rośliny.
Czarny Bez stosowany w medycynie od setek lat związany jest też z licznymi przesądami i legendami, wierzono bowiem że na drzewie Czarnego Bzu powiesił się Judasz, inna legenda mówi że drzewo krzyża pochodziło z olbrzymiego Czarnego Bzu. Sadzony koło chat miał chronić przed czarownicami a gałązka zielonego bzu wrzucona do grobu miała chronić duszę zmarłego przed czarcimi mocami. Lecz oprócz legend można znaleźć wiele informacji na temat jego zastosowania w medycynie, szczególnie popularny był w leczeniu wszystkich problemów związanych z przeziębieniami, stanami zapalnymi i infekcjami. Znany i szeroko stosowany w Polskiej medycynie ludowej jak i oficjalnej, jeszcze w latach pięćdziesiątych
był oficjalnie używany w Polskiej medycynie ,wydany w 1954 roku podręcznik fitoterapii profesora Jana Muszyńskiego zaleca stosowanie Cortex Sambuci czyli Kory bzowej przy obrzękach jako diuretyk zwłaszcza w przewlekłej niedomodze nerek, zaś suszone kwiaty czarnego bzu ( Flos Sambuci) jako łagodny diuretyk mający zastosowanie nawet w praktyce dziecięcej i u kobiet karmiących, w połączeniu z rumiankiem działa kojąco w bólach menstruacyjnych.
Jednak największą popularność Czarny Bez zdobył w Anglii ,zwany tam popularnie angielskimi winogronami, stosowany nie tylko w medycynie ale również do wyrobu wina, nalewek, czy powideł. Poniższa tabelka przedstawia porównanie podstawowych elementów odżywczych winogron i czarnego bzu:
WINOGRONA
Składniki odżywcze:
Witamina A : 80 I.U. NA 100mg
Witamina B: Thiamine 0.06mg
Riboflavin: 0.04mg
Niacin: 0.2mg
Witamina C: 4mg
Proteiny: 1.4mg
Kalorie: 70
CZARNY BEZ
Składniki odżywcze:
Witamina A : 600 I.U. NA 100mg
Witamina B: Thiamine 0.07mg
Riboflavin: 0.06mg
Niacin: 0.5mg
Witamina C: 36mg
Proteiny: 2.6mg
Kalorie: 72
W pewnym okresie nagminnie fałszowano drogie wino porto przez mieszanie z znacznie tańszym winem z czarnego bzu. Praktyka ta stała się zródłem odkrycia medycznego, otóż w 1899 roku jeden z a amerykańskich żeglarzy po powrocie z długiego rejsu twierdził że pozbył się reumatyzmu pijąc wino porto . Po szczegółowym dochodzeniu okazało się że sprawcą uzdrowienia by dodatek czarnego bzu użyty do sfałszowania wina. I tak powstała prosta i skuteczna receptura którą polecam wszystkim mającym kłopoty z reumatyzmem:
30 gram soku z czarnego bzu zmieszać 10 gramami dobrego czerwonego wina, pić kilka razy dziennie.
Załączam też kilka receptur z Polskiej literatury zielarskiej:
Łagodna mieszanka moczopędna przy zapaleniu miedniczek nerkowych:
Kory bzu czarnego (Cortex Sambuci ) 2 części
Kwiatów bławatka (Centauera cyanus) 1 część
Paprotki słodkiej (Polydim vulgare) 1 część
Czubatą łyżkę mieszanki zalać szklanką wrzątku, zaparzać ok. 5minut.
Zioła przy bolesnym miesiączkowaniu:
Kwiat bzu ( Flos Sambuci ) 1 część
Rumianku ( Matricaria chamomilla) 2 część
Ruty ( Ruta graveolens) 1 część
Parzyć jak wyżej
Mieszanka stosowana przy grypie i stanach gorączkowych:
Kwiatu bzu, bratków, kwiatu lipowego po łyżce stołowej. Zalać 2 szklankami wrzątku, naparzać 15 minut. Osłodzić sokiem malinowym lub porzeczkowym. Pić po ½ szklanki co dwie godziny.
Za czasów naszych prababek słynna była tzw. woda bzowa ( Aqua Sambci). Każda szanująca się kobieta posiadała w zestawie kosmetyków tamtych czasów wodę bzową , niezastąpioną w pielęgnacji twarzy.
A oto przepis na ten stary środek, lecz prawdopodobnie lepszy od wielu dzisiejszych przeładowanych chemią kosmetyków.
Wypełnić pojemnik kwiatami bzu, ubić i zalać około dwoma litrami gotującej wody.
Po ochłodzeniu dodać 75 gram czystego spirytusu. Przykryć płótnem i odstawić na kilka godzin w ciepłym miejscu. Po ochłodzeniu przecedzić następnie i przelać do butelek i szczelnie zakorkować.
Woda bzowa z niewielkim dodatkiem gliceryny i boraksu była stosowana zazwyczaj rano i wieczorem do przemywania twarzy.
Czarny bez znany od stuleci pospolity a jednak tajemniczy krzew, bohater legend, poetyckich poematów, przepisów kulinarnych i wielu opracowań medycznych jest jeszcze rośliną nie w pełni poznaną , przekonany jestem że posiada moce lecznicze których jeszcze nie odkryliśmy w pełni. James Duke w swej słynnej The Green Pharmacy sugeruje stosowanie czarnego bzu w leczeniu AIDS, jako ze jagody czarnego bzu są jednym z najbogatszych źródeł anthocyainy, występującej w rozpuszczalnym w wodzie pigmencie jagód bzu.
Anthocyainy stymulują system immunologiczny organizmu przez zwiększenie produkcji zwalczających infekcje lymphocytów.
Na zakończenie ostrzeżenie w Ameryce Północnej pod nazwą Elderberry występują dwa blisko spokrewnione gatunki: Bez czarny ( Smbucus nigra) oraz Bez Amerykański ( Sambucus canadensis). Jagody i kwiaty obu gatunków posiadają podobne właściwości, natomiast pozostałe części Bzu amerykańskiego a zwłaszcza jego korzenie posiadają silne właściwości trujące.